FEATURED POET: NEMESIO S. BALDESCO, SR.

Five Poems in Samarnon                                    

PAGTAKLUB

               Totoy 01-22-14 matobato

Nobyembre Otso, Dos Mil Trese,

Biyernes san maagahon adto nahinabo,

San magpaabat san kapintas an bagyo nga Yolanda,

Bagyo nga nakaghatag sa akon kugmat ngan kabaraka,

Apesar nga nagtubo ako sa lugar,

Nga agsub lauyon san mga bagyo.

Pira na ba nga bagyo an nagpahirig,

San amon balay; nga may sulay na nganbanting,

Kapira na ba kami! Mabaraksi san atop,

Bisan pa daw damo na an dat-ug,

Kapid-an na kahigayon; nga nangaturog kami sa bakwitan,

Si Yolanda, sumala san amon naaguman,

Bagyo nga tumara labi sin kamapintas,

Nalupig pa an mga bagyo nga naglabay,

Sugad sadton Welming; nga bisan an bagul,

Nga nakulob sa baybay gin-ukab, ginpalid,

Ngan laga san ispat nalikdo kon sa hangin ipasungsong.

Pagludang san bagyo, damo an nahibang,

Sa bungto san Naval, kun diin kami nahiabtan,

Mga puno san lubi, kahoy ngan kahumayan,

Tumba an himo san kahoy nga mga puy-anan,

Ug pagkalpad san atop san sementado nga bablay.

Tungod san nasaksihan, dayon sumulod,

 Sa dumdum an usa nga darahunon.

Garing la san makit-an ko sa t.v an notisya.

Adton nahinabo sa dapit san Tacloban.

An makangingirhat nga pagtaklob san dagat,

Sa bawbaw san tuna, ug kumanap sa kapatagan,

Ngan gindara sa kalalawdan adton mga butang,

Nga ginparok san tawo, lakip adton may kinabuhi.

Tungod san akon nasaksihan nga daralwa,

Ginpanhimuwa ko adton darahunon nga nasiring,

Maupay pa an mabagyuhan,

May mga gamit pa nga mapurutan,

Di’ sugad sadton masunugan,

Nga maaabo an ngatanan,

Sira nabagyuhan la, kay nano waray na napurot,

Ngan an iba, pati kinabuhi nahitakluban,

Nga tubtub yana gin-iiliw pa san kapartidusan.

HINUMDUMAN KAN YOLANDA

                      Totoy 11-29-13 matobato

Tugob sadton kalipay, Iday adton mga tawa,

Sa libong san N.S.U. san kita mamasyada,

Naka abre-syete ka, putos san kabaraka,

Bangin ka mahibulag, ngan sa sulog madara.

Alid-agid naira an mga kaulitawhan,

Nga aton naagian, sa piliw sadton dalan,

Daw nahihipausa, tawo nga mga edaran,

Lakip paniplat nga daw matarum nalaw-ayan.

Balitaw kon ugaring man gud pagpipinsaron,

Labi man san kalaw-ay, kon asay paglantawon

Kay may paghanglas ka pa, san aton mga pag-upod,

Ug imo dughan, waray tukal, sa ak’ taludtod,

Apesar siton, waray sumakob, sa ak’ pensar,

An kaipa lawasnon, tungod kay naatahar,

Kay anak minayuyo, sa im’ akon pagtratar,

Anak ko pagpasyada sadto waray pagprobar.

Kay takna nakagahin,sa akon pangabuhi,

Agod siton pag-aram, di’ sira mahiwani,

Ngan oras san pagkaon, di’ maawan, maurhi,

Sanglit pakig-usa sa anak waray matagi.

San hirani na kita, san aton ginhurunan,

Kalit ka nga bumulag, akon napausahan,

Nga dagmit nabakwe san akon na malantawan,

An gwapo ngan batan-on, ikaw gintinutukan.

Sa iya waray ka na bumulag tikang sadto,

Sa kalipay tunan-on, gab-i, kamo nagsaro,

Samtang tanan, sa dulom san libong, nagsusubo,

Kay an suga ginpukan, ni Yolanda nga bagyo.

Bumutho bido sakub sinen ak’ kasingkasing,

Dire tungod sa akon, waray ka na pagkiling,

Tungod san kabaraka, unina sumaringsing,

An alop, san gindire nga gugma, nga daw buring.

Nga sa akon daraga, si ikaw mahinugad,

Nga ginkasal sa tiyan, may binhi gin-alagad,

Maupay kay waray pa sira nga matatawag,

Kabilinggan, nga asay an nakakabalabag.

Dire sugad sa im’ nga an ginhalaran gugma,

Mayda na gin-amuma, nga anak ngan asawa,

Ngan kun an gindidire nga gugma an magbunga,

Yolanda hinumduman, padayon nga agaka.

HINABANG

                             Totoy 05-14-14 matobato

Sa Maharlika nga sigad san Calbayog,

Waray bunaot an dalagan san mga sarakyan,

May panon tikang sa tumoy san Luzon,

Tubtub sa lugar san Bulkan Mayon.

May nangulpot tikang sa langyaw nga nasud,

Durudamo kay may sundalo nga kasugbong,

Sugad sadton sa akon sapit umudong,

Namangiana kun inen sigad Tacloban an tumong.

Sa matag-adlaw nga akon pamasaheros,

San traysikol de pedal agsub may namangiana,

Nga mga biyahero kon hain dapit,

An Tacloban, an Basey di ngani Guiuan.

Nga sa atubangan o’ ligid san sarakyan,

May nakasab-ong nga “tarpaulin”,

Ug may nakapatik nga mga pulong,

 “Do not delay, Task Force   Yolanda”.

SIYAHAN NGA BAGYO

                      Totoy 09-12-14 matobato

Nobyembre Otso tuig san Dos Mil Katorse na,

Siyahan nga tagbo san pagtara ni Yolanda,

Buyhaw pa sa ak’ pensar, naglabay nga sigwada,

An pagtaklub san balud, Samar, Leyte nga tuna.

Bagyo, bug-os kanaypan, tinugkan san kalooy,

Sanglit sa ginlasurbo, dagsa adton nagtuboy,

San hinabang ngan kusog, waray tagda kakapoy,

Kay sa nahibang hingyap, ibalik mga pangandoy.

Di’ sugad sadton bagyo, siyahan nga umabot,

Sinen Rehiyon Otso, nga damo an ginhalot,

Sa mga biktima, sadton remalaso gindurot,

Bisayas dapit, mantas nga berdugo, kumapot.

Mga aktibista adton, siyahan nga naigo,

Kada tagsa gindid-an, sa paggios tumimpo,

Kun balewarayon la, adton hingpit nga mando,

Mga alagad san mantas, mag-tarhug may kastigo.

Adton gintatahapan, tag-ugsud san paggios,

Mga tawo ginlauman, sadton bulig nga hul-os,

Kun ada sa kagupong, an mga tinalumpigos,

Asay an gin-uuna, kinabuhi pagtapos.  

Waray kaplagi san mga biktima an hustisya,

Mao’n una ginhalot, naigo nga pamilya,

Lutaw sira san ugmad, kaihaan nga takna,

Tungod kaway san mantas, padayon nga nagana.

Sanglit nagtikadamo, mga katungod nawad-an,

Kay bisan mga pikahon, panarhug nakaplagan,

Nga kun dire paraon, burda sa kalawasan,

Makaagum kastigo, dire gud malilikyan.

Dughan san mga Bisaya, nanagbalay an ugmad,

Sanglit urog nambakwet, sa Manila napadpad,

Ngan didto ginhinulat, berdugo nga lumugsad,

San ginkahimutangan, kanan Bisaya natad.

Tuig Dos Mil Katorse, a Dose san Agosto,

Ginpasangyaw nadakop na, mantas nga berdugo,

San sayop nga pagsikmet, sadton mga nagduduso,

Nga mga kabatan-unan, san katungod pantawo.

Molopyo nga Bisaya, tugob sadton kalipay,

Apesar ni Yolanda, sira gin-ukay-ukay,

Kay naghatag, siyahan nga bagyo san mga Waray,

Narikupo gihapon, kaiha naglinikay.

BAKHAW SAN PAGLAUM

                            Totoy 04-16-14 matobato

San kami an dumangat sa Baranggay Salvacion,

Bungto san Palo Leyte, mauran an panahon,

Daw sin nakikiuyon, kay kami magtatanom,

Agod maipatuman, an Bakhaw san Paglaum.

San ginsusubay piliw san salug namatikdan,

An ginkaon san tubig, piliw nga kabanwaan,

Mga tagliligid waray natindog kakahuyan,

Sanglit dagmit nahibang, kanan salug bungsaran.

Samtang adton mga kahoy, sa ligid nga natukdaw,

Selopen sumaliwan, sa mga dahon malantaw,

Namalaypakay kon an hangin makakatugaw,

Daw pinanbitay sa may uma tamsi panbugaw.

Miyape bisan lanyog, sa pungkay may nabitay,

Panigamnan ka taas, san balud nga lumatay,

Kay selopen sa balud, daw nagsinabay-sabay,

Mao kun hain dad-a, dire makakalikay.

Sanglit kada pagtanom, bakhaw nga bag-on turok,

Paglaum nga mabaskog, nabisge ngan nasuksok,

Nga sa takna unina, siya tagpanalipod,

Sa paghampak sa baybay, sadton mga dagko’n balud.

Kay miyape ngan bakhaw, daw gin-alid-agid ko,

Mga tanom ko sa uma, prutas, kahoy nga dagko,

Gin-ataman san lus-ay, ginbarisbisan dugo,

Ug ginmayoyo sadton, pag-uma organiko.

Tuna sadto kakugnan, kakahuyan na yana,

Ngan hayop nanagbalay, kagub-an la makita,

Alibangbang nanlupad, may duyog nga sonata,

Tikang huni san tamsi, hikit-an la sa guba,

Tuna nagtambok libong sadang na pagtamnan,

Ngan kon waray bunaot, pagbobo sadton uran,

Napapha kabaraka, anas di na kaplagan,

Kay rabong na an kahoy, tagpugong kataragman.

Sinen ak’ kinabuhi, may ginhingyap nga lus-ay,

An kalibungan unta, malantaw an kabaysay,

Nga tugob kakahuyan, agod nga maghayahay,

Harupoy sadton hangin, dagaang masalikway.

Ngan kahugaw san hangin, yaon na maglilimpyo,

Nga durot san makina, daub ngan sigarilyo,

Kabaskog hangin sira an makakasurapo,

Sanglit pananom kita, panguntra ta sa bagyo.

+++++

The same 5 Poems Translated into Filipino by the Poet:

PAGTABON

             Totoy-09-11-14 matobato

Nobyembre otso, Dos Mil Trese,

Biyernes ng madaling araw ng mangyari ‘yon,

Ng magparamdam ng bagsik ang Bagyo’ng Yolanda,

Bagyo’ng nagbigay sa akin ng takot at pag-alala,

Kahit na lumaki ako sa pook

na laging dinadalaw ng bagyo.

Ilang bagyo na ba ang nagpahilig,

Sa aming bahay na mayroon ng suhay at tali,

Ilang beses na ba kaming nasiraan ng bubong,

Kahit na marami na ang nakadagan,

Ilang beses na kaming sa bakwitan natutulog.

Si Yolanda kung pagbabatayan ang nakamtan,

Bagyo’ng dumating siya’ng pinakamabagsik,

Nasapawan pa ang mga bagyo’ng dumaan,

Kagaya ng Welming na kahit ang bao,

Na nakataob sa baybayin tinihaya’t inilipad,

At sinag ng “flashlight” bumabaluktot,

kung sa hangin itututok.

Pagtila ng bagyo marami ang napinsala,

Sa Bayan ng Naval kung saan kami inabutan,

Mga puno ng niyog, kahoy at mga palay,

Bagsak ang gawa sa kahoy na mga tahanan,

At paglipad ng bubong ng kongkreto’ng bahay,

Dahil sa aking nasaksihan kaagad pumasok,

Sa isip ang isang kasabihan,

Ngunit ng makita ko sa t.v. ang balita,

Ang nangyari sa banda’ng Tacloban,

Ang nakakikilabot na pagtabon ng dagat,

Sa ibabaw ng lupa at lumaganap sa patag,

At dinala sa laot ang mga bagay,

Na binili ng tao kasama na ang may buhay.

Dahil sa aking nasaksihan na delobyo,

Pinasisinungalingan ko ang kasabihang,

 Mabuti pa ang mabagyuhan,

May mga gamit pa’ng madadampot,

‘Di gaya ng masusunugan,

Na magiging abo ang lahat,

Sila’y nabagyuhan lang, bakit wala’ng nadampot,

At ang iba’y pati buhay natabunan,

Na hanggang ngayon hinahanap pa,

 ng mga kamag-anak.

ALA-ALA KAY YOLANDA

            Totoy 11-24-14 matobato

Lipos ng saya Iday, ang ating mga ngiti,

Sa bakuran ng N.S.U. ng tayo ay mamasyal,

Naka abre-syete ka balot ng pag-alala,

Baka ka mahiwalay, at sa agos madala

Para’ng naiinggit ang mga binata,

Na ating nadaanan sa gilid ng daan,

Para’ng nagtataka tao’ng may edad na,

May kasama’ng sulyap na matalim nalaswaan.

Talaga nga kaya kung sakali’ng iisipin,

Lalo na’t kung sa kalaswaan siya’ng titingnan,

Kasi may paglalambing ka pa sa ating pagsasama,

At ang ‘yong dibdib ‘di umaangat sa aking likod.

Kahit ganon ‘di pumapasok sa aking isip,

Ang inggit, kalaswaan kasi naiilang,

Kasi anak na minamahal sa ‘yo ang pakitutungo,

Anak ko pagpasyal noon ‘di nasubukan.

Kasi oras ko noon nakalaan sa hanapbuhay,

Nang sa gayo’y pag-aaral di sila maiiwan,

At oras ng pagkain ‘di sila malipasan, mahuli,

Kaya’t pakisalamuha sa anak ‘di nasubukan.

Nang malapit na tayo sa ating tinutuluyan,

Bigla ka’ng humiwalay, ako’y nagtaka

Na madali ko’ng nabawi ng aking matanaw,

Ang gwapo’ng kabataan ika’y tinitigan,

Sa kanya di ka na humiwalay simula noon,

Sa kaligayahang makalupa kayo’y nagsalo,

Habang ang lahat sa dilim ng bakuran nalulumbay,

Kasi ang ilaw pinatay ng Bagyo’ng Yolanda.

Umusbong ang hinanakit sa loob nito’ng puso,

‘Di dahil sa aki’y wala ka nang paghilig,

Dahil sa pag-alala bukas makalawa’y sumibol,

Ang dagta ng ipinagbabawal na pag-ibig, para’ng dumi.

Na sa aking dalaga ika’y tumulad,

Na nang ikasal sa tiyan may binhi ng dinadala,

Mabuti’t wala pa sila’ng matatawag,

Pananagutan na siya’ng nakakahadlang.

‘Di gaya sa’yo na ang inalayan ng pag-ibig,

Mayro’n ng inaalagaan na mga anak at asawa,

Na kung ang ipinagbabawal na pag-ibig magbunga,

Yolanda’ng alaala patuloy na kalingain.

TULONG

       Totoy 05-16-14 matobato

Sa daang Maharlika ng Calbayog,

Walang tigil ang biyahe ng mga trak,

May grupo mula sa dulo ng Luzon,

Hanggang sa lugar ng Bulkan Mayon.

May dumating mula sa dayuhan’g bansa,

Medyo marami kasi may sundalo’ng alalay,

Kagaya noong sa tabi ko’y huminto,

Nagtatanong kung itong daan sa Tacloban patungo.

Sa bawat araw ng akin’g pamamasada,

Ng traysikol de pedal laging may nagtatanong,

Na mga biyahero kung saan banda,

Ang Tacloban, Basey di kaya’y Guiuan.

Na sa harap o gilid ng sasakyan,

May nakasabit na “tarpaulin”,

At may nakasulat na mga salita’ng,

“Do not delay, Task Force Yolanda”.

UNA’NG BAGYO

      Totoy 12-18-14 matobato

Nobyembre Otso taong Dos Mil Katorse na,

Una’ng anibersaryo ng pag-apak ni Yolanda,

Sariwa pa sa aking alaala nagdaang unos,

Ang pagtabon ng alon sa lupa ng Samar at Leyte.

Bagyo’ng buong sanlibutan umusbong ang awa,

Kaya’t sa nabagyuhan marami ang nag-alay,

Nang tulong at lakas ‘di dama ang pagod,

Kasi sa nabagyuhan nais ibalik ang minimithi,

‘Di gaya noong bagyo’ng unang dumating,

Nito’ng Rehiyon Otso marami ang ipinagdamot,

Sa mga biktima noong kamalasang idinulot,

Bisaya’s banda malupit na berdugo ang humawak.

Mga aktibista ang siya’ng unang tinamaan,

Bawat isa pinagbawalan sa pagkilos sumali,

Pag binale-wala ang natatangi’ng utos,

Mga tauhan ng mapang-api magbabanta at may pananakit.

Ang pinagbibintangan na namumuno sa pagkilos,

Mga tao’ng maaasahan ng totoo’ng tulong,

Kung nasa kalituhan ang mga inaalipusta,

Siya’ng inuuna’ng buhay tatapyasin.

‘Di nakamtan ng mga biktima ang hustisya,

Siya’ng unang ipinagdamot natamaan na pamilya,

Nakalutang sila sa takot matagal na panahon,

Dahil galamay ng mapang-api patuloy na nanalasa.

Kaya’t dumarami mga karapatan nawalan,

Kasi kahit mga burdado pagbabanta nakamtan,

Na kung ‘di buburahin mga burda sa katawan,

Makakatikim ng kastigo ‘di maiiwasan.

Sa dibdib ng mga Bisaya namamahay ang takot,

Kaya’t marami ang bumakwet sa Maynila nakarating,

At doon hinintay berdugo na bumaba,

Sa kinalalagyan mga Bisaya’ng bakuran,

Taong Dos Mil Katorse a Dose ng Agosto,

Ibinalita’ng nadakip na, mapang-api’ng berdugo,

Sa kasalanan pandurukot sa mga nagsusulong,

Na mga kabataan sa karapatang pantao.

Masa’ng Bisaya tigib ng saya,

Kahit ni Yolanda sila’y pinaghahalukay,

Kasi ang nagbigay ng unang bagyo sa mga Waray,

Nahuli rin sa matagal na pagtatago.

BAKHAW NG PAG-ASA

            Totoy 06-17-14 matobato

Nang kami ay dumating sa Barangay Salvacion,

Bayan ng Palo Leyte, umuulan ang panahon,

Parang sang-ayon, kami kasi’y magtatanim,

Upang isakatuparan ang Bakhaw ng Pag-asa.

Nang tinatalunton gilid ng ilog napansin,

Ang nilamon ng tubig gilid na damuhan,

Mga tagiliran wala’ng nakatayo’ng kahoy,

Kaya’t madaling nasira bakuran ng ilog.

Habang ang mga kahoy sa tabi na nakatindig,

Selopen ang pumalit sa mga dahon makikita,

Inililipad kung ang hangin nakakagambala,

Parang isinabit sa sakahan sa ibon pantaboy.

Miyape kahit mataas, sa dulo may nakasabit,

Pagpapatunay ang taas ng alon na tumawid,

Kasi selopen sa alon sumasama-sama,

Kaya kung saan dadalhin, di makakaiwas.

Kaya’t sa bawat pagtanim, bakhaw na bagong sibol,

Pag-asa’ng matatag, umusbong at sumiksik,

Na sa panahon’g darating, siya’y magsanggalang,

Sa paghampas sa dalampasigan, ng malalaki’ng alon.

Kasi miyape’t bakhaw, aking  inihantulad,

Mga tanim ko sa bukid, prutas, kahoy na malalaki,

Inaalagaan ng lubos, dinidiligan ng dugo,

At inaaruga sa pagsasaka’ng organiko.

Lupa noon panay kugon, kakahuyan na ngayon,

At hayop na nakatira, sa gubat lang makikita,

 Paruparo’ng lumilipad, may sabay na sonata,

Mula sa huni ng ibon, makikita lang sa gubat.

Lupa’y tumaba kapaligira’y sapat ng pagtaniman,

Na kung walang tigil pagbuhos ng ulan,

Napawi ang agam-agam, pagguho di na makamtan,

Yumabong na ang mga kahoy, tagpigil ng sakuna.

Nito’ng aking buhay, may pangarap na tunay,

Ang kapaligiran sana, matanaw ang kagandahan,

Na marami’ng kahoy,sa gayo’y maging maginhawa,

Ihip nito’ng hangin, alinsangan maitaboy.

At karumihan ng hangin, meron ng maglilinis,

Na dulot ng makina, pagsunog at sigarilyo,

Kalakasan ng hangin sila’y makakapigil,

Kaya’t magtanim tayo, panlaban natin sa bagyo.

*****

Nemesio S. Baldesco, Sr. is a native of Brgy. Matobato, Calbayog City, Samar whose work as a tricycle driver, farmer and fisherman sustained not just his family’s needs but also the education of his five children. Named as the Poet Laureate of Calbayog City in 2008 by the Ibabao Arts council of Calbayog, he was a fellow to the 4th Lamiraw Creative Writing Workshop, the UP VisWrite Workshop and the 17th Iligan National Writers Workshop where he won the Jimmy Balacuit Literary Award for poetry. He is considered the “Master Siday Artist of Samar” for his active involvement on live performances on stage and over the radio.